شبهه

بسم الله الرحمن الرحیم بلاذری در کتابش «جمل من أنساب الأشراف» (۵/ ۱۹۷۸) حدیثی را به این صورت نقل کرده است: "و اسحاق و بکر بن هیثم به نقل از عبدالرزاق بن همام به نقل از معمر ابن طاووس از پدرش از عبدالله بن عمرو بن العاص روایت کرده که گفت: نزد رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم نشسته بودم که فرمودند: «از این راه مردی بر شما وارد خواهد شد که بر غیر دین من خواهد مُرد». راوی می‌ گوید: من پدرم را در حالی که برایش آب وضو گذاشته بودند، ترک کرده بودم و از ترس اینکه او از آن راه بیاید، مانند کسی که ادرار به او فشار آورد ترسیده بودم. می ‌گوید: پس ناگهان معاویه آمد و رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: «این همان است»"[1].

رد بر شبهه

بلاذری این حدیث را به همین صورت در کتاب پیشین آورده است، اما باید بدانیم هر حدیثی که روایت می شود صحیح نیست و حتی اگر در همین کتاب بلاذری نگاهی بیندازیم خواهیم دید حدیث قبل و بعد از آن تصریح به این دارد که معاویه رضی الله عنه از اهل بهشت است!
ابن جوزی در کتابش «العلل المتناهیة فی الأحادیث الواهیة» (۱/ ۲۸۰) پس از ذکر برخی احادیث دال بر بهشتی بودن معاویه رضی الله عنه و ضعیف دانستن آن می‌ گوید: "و از او روایت شده که وی – معاویه – از اهل جهنم است اما این محال است".

بنابراین مهم صحیح بودن سند است نه اینکه حدیث در چه کتابی وارده شده باشد.
یکی از رجال این سند، عبدالرزاق الصنعانی است که هرچند از امامان است اما علما همه‌ ی احادیث وی را مورد اعتماد ندانسته ‌اند و احادیثی را که از حفظ خود و نه از کتبش، و احادیثی را که پس از نابینا شدن روایت کرده و احادیث وی را در باب مناقب و معایب ـ مانند این حدیث ـ نپذیرفته ‌اند، زیرا به تشیع گرایش داشت.

ابن عدی در کتاب «الکامل» (۶/ ۵۴۵) می‌ گوید: "عبدالرزاق بن همام [صنعانی] تصنیفات و احادیث بسیاری دارد و راویان ثقه ‌ی مسلمان و امامانشان به نزد وی سفر می ‌کردند و در حدیث وی ایرادی نیافه‌ اند، اما او را به شیعه ‌گری منسوب کرده ‌اند و احادیثی در باب فضائل روایت کرده که هیچ یک از راویان ثقه - مورد اعتماد - روایت نکرده ‌اند و این بزرگترین ایرادی است که از وی گرفته‌ اند و همینطور به سبب احادیثی که درباره‌ ی عیوب دیگران آورده که در این کتاب ذکر نکرده ‌اند. اما از نظر راستگویی ‌اش امیدوارم اشکالی در وی نباشد، اما وی احادیثی در باب فضایل اهل بیت و عیوب دیگران روایت کرده که منکر است".

پس این روایت نیز از همین دسته به شمار می رود.
دارقطنی درباره‌ ی وی می‌ گوید: "ثقه است، اما در روایت از معمر به اشتباه احادیثی روایت می ‌کند که در کتابش نیست"[2].

احتمالاً این روایت نیز از همین دسته است، به ویژه آنکه خود عبدالرزاق این روایت را در مصنفش ذکر نکرده، چنانکه محقق کتاب بلاذری نیز به آن اشاره کرده است.

ابن حبان در کتاب می‌ گوید: "از جمله کسانی بود که احادیث را جمع‌ آوری نمود و تصنیف کرد و حفظ و مذاکره نمود، اما در صورت نقل از حفظ دچار اشتباه می‌ شد و علاوه بر آن به تشیع گرایش داشت"[3].

امام احمد می‌ گوید: "به احادیث کسانی که پس از نابینایی عبدالرزاق صنعانی از حفظ وی حدیث نقل کرده‌ اند توجه نمی‌ شود چرا که به وی احادیثی باطل تلقین می‌ شد"[4].
ابن رجب می‌ گوید: "کسان بسیاری ذکر کرده ‌اند که عبدالرزاق درباره‌ ی فصایل علی و اهل بیت احادیث منکری روایت می‌ کند و بعید نیست این‌ ها احادیثی باشد که پس از نابینایی به وی تلقین شده باشد، چنانکه امام احمد گفته‌ اند... و نسائی می ‌گوید: احادیثی که عبدالرزاق در پایان عمرش گفته مشکل دارد"[5].

همچنین در سند این حدیث چنانکه در «المنتخب من علل الخلال» ابن قدامه ص/۲۲۸ آمده اضطراب رخ داده است: "از احمد درباره‌ ی حدیث شریک از لیث از طاووس از عبدالله بن عمرو پرسیدم که از رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم روایت کرده است: «مردی از اهل آتش بر شما وارد می ‌شود» پس معاویه وارد شد. گفت: این را فرزند طاووس از پدرش از عبدالله بن عمرو یا دیگری نقل کرده و این را با شک گفت.

خلال می‌ گوید: آن را عبدالرزاق از معمر از عبدالله بن عمرو از طاووس روایت کرده که گفت: شنیدم که فُرخاش این حدیث را از پدرم از عبدالله بن عمرو نقل می ‌کرد".

علاوه بر اضطرابی که در سند این روایت رخ داده، اضطراب دیگری نیز در متن آن وجود دارد؛ زیرا در روایتِ بلاذری آمده که مردی از اهل آتش بر شما وارد می ‌شود، و سپس معاویه رضی الله عنه وارد شد، اما در لفظ مسند احمد (۱۱/ ۷۱) آمده که گفت: «مردی ملعون بر شما وارد م ی‌شود» و حکم بر آنان وارد شد.

روایت دیگری که هیثمی در «مجمع الزوائد» (۱/ ۱۴۷) آورده و آن را به طبرانی در معجم الکبیرش منسوب نموده چنین آمده: "مردی بر شما وارد می ‌شود که روز قیامت بر غیر سنت من یا بر غیر دین من مبعوث خواهد شد". اما در این روایت مشخص نشده که چه کسی بر آنان وارد شد.

بنابراین با وجود چنین اضطرابی در سند و متن این حدیث ممکن نیست کسی که اندک بویی از علم و عقل دین برده برای طعن در صحابی رسول الله صلی الله علیه وسلم به چنین روایتی استناد کند.

[1] "وحدثنی إسحاق وبکر بن الهیثم قالا حدثنا عبد الرزاق بن همام أنبأنا معمر عن ابن طاوس عن أبیه عن عبد الله بن عمرو بن العاص قال: کنت عند النبی صلی الله علیه وسلم فقال: یطلع علیکم من هذا الفج رجل یموت علی غیر ملتی. قال: وکنت ترکت أبی قد وضع له وَضُوء، فکنت کحابس البول مخافة أن یجیء. قال: فطلع معاویة فقال النبی صلی الله علیه وسلم: هذا هو".
[2] سؤالات أبی عبد الله بن بکیر وغیره لأبی الحسن الدارقطنی: ص/35
[3] الثقات: 8/ 412
[4] شرح علل الترمذی، نوشته ی ابن رجب: 2/577-578
[5] شرح علل الترمذی: 2/580

منبع: islamtape